این مرجع تقلید شیعه افزود: در مورد نخست، گروهی از علماء، مسائل عقیدتی را در هر قرنی با مقتضیات زمان مطرح کرده و از آن دفاع نموده و تا به امروز صدها کتاب کلامی به شیوه‌های گوناگون تآلیف شده و سدی محکم در برابر شبهه انگیزان است.
وی بیان کرد: رساله امام صادق(ع) به نام توحید مفضل و بیانات امام هشتم(ع) در نشست طوائف مختلف از مادی گرفته تا اهل کتاب و همچنین رساله امام هادی (ع) در مورد جبر و تفویض نشانه اهمیت دادن اهل بیت(ع) به اصل نخست است.
آیت الله سبحانی عنوان کرد: مرور زودگذر بر آثار باقی مانده از قرن سوم تا به امروز حاکی از آن است که علماء در هر زمان با توجه به شرایط زمان و مکان دست به تالیف و تصنیف زده اند؛ روزگاری به خاطر حفظ متون کلمات پیشوایان معصوم(ع)، کتاب‌های فقهی در شکل ذکر سند و متن بوده و اصول اربعمائه بر همین شیوه تألیف شده که قسمتی ناچیز از آن هنوز باقی مانده است.
وی تصریح کرد: پس از گذشت اندکی از زمان، شرایطی ایجاب کرد کتاب‌های فقهی به شکل حذف سند و حفظ متن نگارش یابد و کتاب‌های فقه الرضا و المقنع شیخ صدوق به همین شیوه نگارش یافته است، حتی این نوع نگارش تا اواخر قرن چهارم ادامه داشته و کتاب‌های المقنعه شیخ مفید و نهایه شیخ طوسی بر همین شیوه تألیف شده است.
این مرجع تقلید شیعه خاطرنشان کرد: ولی پیشرفت فرهنگ اسلامی و دگرگونی شرایط جامعه علمی ایجاب کرد، تحول عظیمی در نگارش فقه پدید آید و در این مورد کتاب التهذیب ابن جنید و کتاب بحبل آل الرسول ابن ابی عقیل عمانی در گشودن این مورد تاثیر به سزایی داشت، این شیوه از نگارش در طول زمان به تدریج رو به تکامل نهاده و مبسوط شیخ طوسی و سرائر ابن ادریس و شرایع محقق حلی و گستره‌های علامه حلی به نام های منتهی المطلب فی التحقیق المذهب یا تذکره الفقها نمونه های بارز از این نوع نگارش است.
وی گفت: پس از قرن هفتم این نوع نگارش حالت استمرار پیدا کرده و آثار شهید اول و محقق ثانی و محقق اردبیلی تا برسد به کتاب ارزشمند جواهرالکلام همگی از این نوع پیروی کرده اند و آثار ارزشمندی از خود به یادگار نهاده اند و اصولا یکی از دلایل خاتمیت شریعت اسلام همین گستردگی احکام آن است که هرگز بشری نمی تواند این همه احکام را که مطابق عقل و فطرت است برای جامعه به ارمغان آورد.
آیت الله سبحانی با اشاره به نگارش فقه به شیوه دیگر افزود: آثار مانده از گذشتگان و فقیهان حاضر براساس تنظیم مسائل طبق کتاب‌ها و ابواب فقهی است، غالبا هر مساله‌ای که مربوط به یکی از ابواب است، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، ولی در عصر حاضر نوع دیگری در نگارش فقه پدید آمده است.
وی بیان کرد: نگارش فقه بر طبق موضوعات و به صورت الفبایی که کاملا شیوه نوظهوری است و کار آسانی نیست؛ زیرا چه بسا جایگاه مساله ای از نظر تنظیم الفبایی باید در آغاز کتاب قرار گیرد ولی جایگاه آن در کتاب دیات است و این نوع کار همت جمعی را می طلبد که در پرتو کوشش همگان کار سامان یابد.
این مرجع تقلید شیعه عنوان کرد: کتاب حاضر به نام الموسوعه الفقهیه المیسره که هم اکنون از آن رونمایی می شود و تاکنون شانزده جلد از آن به زیور طبع آراسته شده نمونه ای بارز از این نوع نگارش است.
وی خاطرنشان کرد: اگر کسی از دور در این اثر بنگرد تصور می کند که جمعی از فقیهان دور هم گرد آمده اند و به چنین تالیفی دست یازیده اند ولی واقع به گونه ای دیگر است، زیرا یک شخصیت علمی و فقیهی ارجمند یعنی آیت الله شیخ محمد انصاری در پرتو همت بالا و عزم راسخ و تتبع گسترده این اثر را به تنهایی پدید آورده است و هر چند برخی از عزیزان در پاره ای از امور او را یاری کرده اند، ولی اثر آفرین خود ایشان است.
آیت الله سبحانی اظهار داشت: از ویژگی های این اثر نگارش به صورت موجز و دلپذیربودن است و تتبع در اقوال و ادله مایه اطناب نگشته است، در تمام مباحث رای مشهور را نادیده نگرفته و افکار نوظهور در میان حقوق دانان غربی و شرقی در او اثر نگذاشته است.
وی بیان کرد: ما این اثر ارزشمند که یکی از افتخارات حوزه است و به مولف و کسانی که یاری کرده اند تبریک می گوییم و توفیقات همگان را از خداوند متعال خواهانیم.
